De belangrijkste moderne filosofen op basis van leeftijd ten tijde van publicatie van het hoofdwerk
Er is waarschijnlijk niets onzinniger dan het maken van een overzicht van de grootste filosofen. Het internet staat er vol mee. En iedere auteur heeft weer zijn eigen overwegingen bij hoe hij tot de samenstelling is gekomen. Plato, Aristoteles, Descartes en Kant ontbreken vrijwel nooit. Eerder schreef ik zelf al een overzicht van de belangrijkste filosofische boeken van de 20e eeuw en van de belangrijkste filosofische artikelen van de 20e eeuw.
Hoewel discutabel en controversieel, is het vooral een vermakelijke bezigheid, die vermaakt. In deze bijdrage heb ik een overzicht gemaakt van de belangrijkste filosofische prestaties van moderne denkers, maar dan wel voornamelijk op basis van het criterium leeftijd. Het zou mij niets verbazen als een dergelijke lijst al bestaat, want je kunt het zo gek niet bedenken of een ijverige Chinees zal het wel uitgewerkt hebben, maar ik wilde vooral zelf op onderzoek gaan en op basis van louter subjectieve criteria tot een overzicht komen.
Aanleiding voor het overzicht was het plotselinge idee dat Kierkegaard, een denker waarvan ik mijzelf liefhebber mag noemen, niet kan concurreren met Immanuël Kant in alle overzichten waar het gaat om ‘grootsheid’, maar daarbij bedacht ik mij dat Kierkegaard toen hij stierf in 1855 in de leeftijd van 42 een ongelooflijk rijk en complex oeuvre had geschreven terwijl Kant pas na een hoop vergeten werken (Die falsche Spitzfindigkeit der vier syllogistischen Figuren… Really?) op 57-jarige leeftijd tot zijn beroemde hoofdwerk Kritik der reinen Vernunft kwam.
Het zal voor altijd een raadsel hoe blijven hoe ver bijvoorbeeld Kierkegaard of Spinoza gekomen was indien ze de leeftijd van Kant hadden bereikt. De hele geschiedenis zou een andere zijn geweest, ongetwijfeld. Mijn hypothese is in ieder geval dat het een grotere prestatie is om iets indrukwekkends op jonge leeftijd te schrijven in de filosofie dan op latere leeftijd. Ook dat is natuurlijk een zeer betwistbare hypothese, in de wiskunde bijvoorbeeld zou het omgekeerde waarschijnlijk het geval zijn, maar ik geloof wel dat filosofie ervaring en tijd nodig heeft. Kant is daar het levende voorbeeld van.
Wat zijn dan mijn uitgangspunten? Die zijn zo eenvoudig niet. Moet ik alle filosofen langsgaan? Dat is gelijk een stuk minder vermakelijk (voor mij dan). Ik beperk mij tot Westerse filosofen vanaf de zogenaamde Moderne denkers, een periode die ik laat beginnen in 1750. Alle denkers die na deze tijd zijn gestorven overweeg ik in mijn overzicht.
Ik bekijk op welke leeftijd het hoofdwerk is uitgegeven (het is in vele gevallen namelijk moeilijk vast te stellen wanneer het precies is geschreven, maar meestal ligt de datum van uitgifte en het moment van schrijven niet meer dan twee jaar uit een). Daarbij hanteer ik de volgende puntenindeling: 100 minus de leeftijd. Maar alleen leeftijd als uitgangspunt leek mij toch te mager; Kierkegaard zou dan mijns inziens winnen, daar niet van, maar er moest nog wel iets bij.
Ook moet het filosofische werk van significante invloed zijn geweest op andere denkers. Daarvoor geef ik extra punten. Hoe groter de invloed van het werk is geweest in de geschiedenis en op het denken van anderen, hoe meer bonuspunten, met een maximum van 15. Daar wordt het al penibel want filosofen die ik maar drie punten op dit vlak zou toekennen, neem ik niet op in het overzicht.
Tenslotte, na wat wikken en wegen, heb ik ook besloten om de moeilijkheid /complexiteit van het werk mee te wegen. Daarbij hanteer ik als uitgangspunt dat voor hoe minder mensen het hoofdwerk zou zijn te volgen, hoe meer punten dat oplevert, met een maximum van 10. De inschatting van deze toekenning komt ook geheel voor mijn eigen rekening.
Met de combinatie van leeftijd, invloed, moeilijkheid van werk en mijn druipende natte vinger kom ik dan tot het volgende overzicht.
Naam | Leeftijd hoofdwerk | Punten leeftijd, invloed en moeilijkheid | Score |
| Ludwig Wittgenstein 26 april 1889 – 29 april 1951. | Tractatus Logico-Philosophicus. Uit: 1922 33 jaar | 67+14+8 | 89 |
| Søren Kierkegaard 5 mei 1813 – 11 november 1855. 42 jaren oud. | Enten/Eller.* Uit: 20 februari 1843. 29 jaar | 71+10+6 | 87 |
| Arthur Schopenhauer 22 februari 1788 – 21 september 1860. | Die Welt als Wille und Vorstellung. Uit: 1818 31 jaar | 69+10+7 | 86 |
| Gottlob Frege 8 november 1848 – 26 juli 1925. | Begriffsschrift. Uit: 1879 31 jaar | 69+7+9 | 85 |
| Georg Wilhelm Friedrich Hegel 27 augustus 1770 – 14 november 1831. | Phänomenologie des Geistes. Uit: 1807 37 jaar | 63+12+10 | 85 |
| Martin Heidegger 26 september 1889 – 26 mei 1976). | Sein und Zeit. Uit: 1927 38 jaar | 62+13+9 | 84 |
| Friedrich Nietzsche 15 oktober 1844 – 25 augustus 1900). 55 jaren oud. | Also sprach Zarathustra. Uit: 1883 39 jaar | 61+12+6 | 79+4=83** |
| David Hume 7 mei 1711 – 25 augustus 1776). | An Enquiry Concerning Human Understanding.*** Uit: 1748. 37 jaar | 63+13+7 | 83 |
| Karl Popper 28 juli 1902 – 17 september 1994) | Logik der Forschung. Uit: 1934 32 jaar | 68+7+6 | 81 |
| Jacques Derrida 15 juli 1930 – 9 oktober, 2004. | L’écriture et la difference. Uit: 1967 37 jaar | 63+5+9 | 77 |
| Adam Smith 15 november 1723 – 21 januari 1790 | The Theory of Moral Sentiments.**** Uit. 17 april 1759 35 jaar | 65+4+3 | 72 |
| Karl Marx 5 Mei 1818 – 14 maart 1883. | Das Kapital. Uit: 1867. 51 jaar | 49+14+7 | 70 |
| George Berkeley 12 Maart 1685 – 14 januari 1753. | A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge. Uit: 1710. 43 jaar | 57+8+3 | 68 |
| Immanuel Kant 22 April 1724 – 12 februari 1804. | Kritik der reinen Vernunft. Uit: 1781. 57 jaar | 43+15+9 | 67 |
| Michel Foucault 15 oktober 1926 – 25 juni 1984. | Surveiller et punir: Naissance de la prison. Uit : 1975 51 jaar | 49+8+7 | 64 |
| John Rawls 21 februari 1921 – 24 november 2002. | A Theory of Justice. Uit: 1971 50 jaar | 50+7+4 | 61 |
| Gottfried Wilhelm (von) Leibniz 1 Juli 1646 – 14 november 1716 | La Monadologie. Uit: 1714 68 jaar | 32+5+8***** | 46 |
* Kierkegaards hoofdwerk is moeilijk vast te stellen, aangezien al zijn filosofische werken bij elkaar samen een hoofdwerk vormen. Over het algemeen wordt toch Enten/Eller (Of/Of) als voornaamste werk beschouwd.
** Net als bij Kierkegaard valt ook bij Nietzsche niet één hoofdwerk aan te wijzen. Ik kies hier voor Also sprach Zarathustra. Omdat Menschliches, Allzumenschliches: Ein Buch für freie Geister uit april 1878 echter een ook markante prestatie is, krijgt Nietzsche drie bonuspunten.
*** A Treatise of Human Nature uit 1740 is mijns inziens niet zijn hoofdwerk te noemen.
**** Het zou voor de hand liggen om zijn magnus opus An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations (1776) als uitgangspunt te nemen. Maar het genoemde werk is ook een klassieker en Smith vond het zelf ook zijn belangrijkste werk. Ik hou hier echter wel rekening met de invloed. Dat maakt het totaal één punt meer dan wanneer ik The Wealth of Nations als uitgangspunt had genomen.
***** Ik kan de complexiteit van dit werk niet goed beoordelen. In grote lijnen zijn de ideeën van Leibniz te volgen, maar de complexere opbouw maakt dat het overzicht snel verdwijnt voor de lezers. Het doet er uiteindelijk niet toe, want heel veel punten heeft Leibniz niet!
De winnaar op basis van mijn uitgangspunten is Wittgenstein, die op jonge leeftijd onder moeilijke omstandigheden een zeer complex en invloedrijk werk heeft geschreven. Het zou goed kunnen dat ik later nog enkele namen toevoeg, al is mijn vraag aan de lezer welk invloedrijk werk hem te binnen schiet wanneer hij denkt aan een filosoof die dit op jonge leeftijd heeft gepubliceerd.
Het was overigens Wittgenstein die na een nachtelijke droomervaring in zijn dagboek schreef: ‘Ik besefte de voorbije nacht mijn volkomen nietigheid. Het heeft God behaagd mij die nietigheid te tonen. Ik heb daarbij steeds aan Kierkegaard moeten denken en geloofde dat mijn toestand “vrees en beven” was.’ Wittgenstein zou niet op nummer één hebben willen staan, en Kierkegaard al helemaal niet. Ik vermoed dat Schopenhauer in het geval de anderen voor de eer bedanken, graag de eerste plaats zou willen bekleden. Ik zal er een volgend overzicht voor bedenken.
