Een polemiek

Op de een of andere manier vinden media het heerlijk om aandacht te schenken aan aanhangers van het Vliegend Spaghettimonster (VSM). Van de onbekende Mienke de Wilde (ach wat gaat dat meisje spijt krijgen ooit!) tot de bekende Georgina Verbaan. De laatste in een lange serie Pastafari’s voor wie de rode medialoper is uitgerold luistert naar de naam Michael Afanasyev. De 38-jarige man promoveert aan de Technische Universiteit Delft en is ‘priester’ van het kerkgenootschap van het Vliegend Spaghettimonster.

Waarin Afanasyev precies promoveert is helemaal ondergesneeuwd en interesseert eigenlijk niemand meer. Want de aandacht gaat niet uit naar zijn onderzoek waar hij jaren aan heeft gewerkt, maar naar het feit dat hij zijn promotieplechtigheid graag in een piratenpak uit de 17de eeuw wil doen. Volgens zijn geloof hebben piraten namelijk een goddelijke status en draagt zijn religie hem op zich hiernaar te gedragen. De TU heeft daar terecht een stokje voor gestoken, maar nu stapt Afanasyev naar het College voor de Rechten van de Mens: hij wil namelijk het recht hebben om zijn clownsact uit te kunnen dragen. Dat hij daarmee paradoxaal op dezelfde manier de wetenschap kwaad doet als hij het Christendom verwijt, is hem blijkbaar ontgaan. Zijn geloof is dus niet alleen ongeloofwaardig, maar ook nog eens contraproductief.

Ik zou hier veel tijd kunnen besteden aan de metafysische grondslagen van het VSM, maar dat zou koren op de molen zijn van Pastafari’s en bovendien even onnozel. Het gaat ook om iets anders, namelijk om het idee dat aanhanger zijn van het VSM impliceert dat men vanzelfsprekend een aantal maatschappelijke rechten en verworvenheden toekomt, zoals met een vergiet op het hoofd op een pasfoto mogen of zoals in het geval van Afanasyev in een piratenpak zijn verdediging mogen doen. Maar dan moet een overtuiging -de ontologische idee van iets hogers, van transcendentie en heiligheid- kunnen worden verdedigd in oprechtheid, en precies daar ontbreekt het aan.

Analoge trol?
Primair heeft het er alle schijn van dat VSM-aanhangers als Afanasyev niets meer zijn dan analoge trollen. Het lijkt niet meer om een vruchtbare discussie tussen geloven en weten te gaan, maar om het genereren van zoveel mogelijk vruchteloze aandacht. Het is natuurlijk ook helemaal geen religie of geloof, maar een zeer beperkte maatschappij- of godsdienstkritiek die uitwassen van religieuze nonsense aan de kaak stelt met religieuze nonsense. Het ontbreekt aan oprechtheid, ernst en samenhang om ook maar enigszins serieus te nemen als religie zoals dit begrepen wordt in het maatschappelijk debat. Er is geen compelling voice of conscience. Er is geen instemming met wat men verkondigt. Daarom alleen al moet niet de voor de hand liggende fout worden gemaakt het VSM op één lijn te plaatsen met bijvoorbeeld het christendom en zijn rijke traditie van kerkvaders, filosofen en wetenschappers. De vergelijking gaat daar helemaal mank. Verschillende rechtbanken hebben dit reeds vastgesteld, des te merkwaardig is het dat het aandacht blijft genereren en dat verschillende autoriteiten en juristen telkens opnieuw in de weer zijn met deze onnozelheid. Nu dus ook het College voor de Rechten van de Mens, waarvan iedereen moet hopen -of bidden- dat het niet in de lijn met de uitspraak van 20 november oordeelt, want dan zitten we straks met agenten die een vergiet op hun hoofd dragen.

Geloof
Ik ben ervan overtuigd dat Afanasyev dit allemaal diep van binnen weet en dat er geen innerlijke stem in hem is, geen roep van het geweten of een beweging van het hart die oprecht en existentieel VSM verbindt met zijn curriculum vitae. Maar stel, stel dat hij werkelijk gelooft. Wat is dan geloof? En wat is hier religieus geloof? In een interview met het AD (21/11/2017) beroept Afanasyev zich op het feit dat hij gelooft en hij hiernaar wil handelen. Hij gaat zover dat hij dit recht wil claimen via een instantie, waarmee hij het belang waar hij voor staat tenminste kracht heeft bijgezet. Maar dat is vrijblijvend en zonder consequentie. Dat is nog geen beproeving.

Stelling
Mijn stelling is dat indien hij daadwerkelijk van mening is dat hij wordt geschaad in zijn fundamentele rechten op vrijheid van religie, hieruit een andere belangrijke consequentie volgt. Indien het Afanasyev namelijk onmogelijk wordt gemaakt te verschijnen in piratenpak en/of vergiet op zijn hoofd (immers een heilig object), dan moet hij weigeren zijn promotie te aanvaarden. Handelen naar deze consequentie zou een eerste indicatie zijn voor de oprechtheid waar hij voor staat. Het maakt hem geloofwaardig. Het zou zijn overtuiging vorm en inhoud geven, en een eerste blijk geven van ernst waar het volgens rechters aan ontbreekt. Geloof dat van waarde is, moet geloofwaardig worden verdedigd en dan kost het soms iets.

Hoe kan hij immers zo gekrenkt worden in zijn fundamentele overtuiging door een organisatie die zijn levensbeschouwing niet serieus wil nemen? Hoe kan hij immers aanvaarden dat het heilige waar hij voor staat hem onmogelijk wordt gemaakt uiting aan te geven? Hoe kan hij in discussie gaan met vooringenomen mensen die hem niet serieus nemen? Het zou een farce zijn en hem en het VSM voorgoed ongeloofwaardig maken voor zover het dat niet al is. Het is nota bene een ‘liever niet’ (analoog aan een gebod) gebod van VSM zelf. Hij moet een martelaar worden, want daar ontbreekt het aan. Dit is de kans om een stap te maken die werkelijk telt. Hij moet bereid zijn te laten zien dat geloof altijd verstrengeld is met het leven en niet te pas en te onpas aan de kant kan worden geschoven als het even niet uitkomt. Zoals een Katholiek zijn religieuze identiteit werkelijk vorm geeft door afstand te nemen van een protestantse school die geen ruimte laat voor zijn overtuiging, geeft Afanasyev zijn religieuze overtuiging vorm door afstand te nemen van een organisatie die hem wil verbieden zichzelf te zijn.

Maar dat gaat Afanasyev niet doen, wat dat is het hem helemaal niet waard. Hij is namelijk niet echt religieus. Hij gelooft namelijk helemaal niet echt. Hij wil helemaal niets opofferen voor zijn transcendente beweringen. Hij wil slechts zover gaan in zijn geloof dat het hem niets kost.  Maar dat is niet geloven! Geloven is, zoals Kierkegaard het zegt en zoals ik het hier heb gehanteerd offeren met de vaste zekerheid dat ondanks het offer alles ten goede zal keren-hoe dan ook. Afanasyev -daar ben ik van overtuigd- heeft die zekerheid absoluut niet, omdat zijn offer naar niets verwijst en uiteindelijk slechts lucht en leegte is. Dat mag hij gerust andere geloven en gelovigen verwijten, maar die zijn tenminste aantoonbaar en in ontelbare gevallen wel bereid consequenties te verbinden aan waar ze voor staan. En daar mogen in sommige gevallen rechten tegen overstaan. Rechten die Afanasyev op nog geen enkel wijze heeft verdiend.